Tranter ils onns 1095/99 ed il 13avel tschientaner ha l'Europa cristiana fatg pliras cruschadas per liberar la «terra sontga» or dals mauns dals mohamedans. Questas guerras avevan motivs strategics, religius ed economics. L'onn 1099 è la citad da Jerusalem vegnida conquistada. Enfin 1291 èn dentant tut las fortezzas cristianas puspè crudadas enavos en ils mauns dals muslims.